Η φύση είναι αυτή που διαμορφώνει το κλίμα!

Κείμενα που γράφτηκαν αυτές τις μέρες με αφορμή τη γιορτή της διεθνούς ημέρας των βουνών και τις πολυπληθείς διαδηλώσεις και εκδηλώσεις στην Αθήνα και αλλού, έβγαλαν στην επιφάνεια της φουρτούνας των καθημερινών προβληματισμών μου σκέψεις σχετικές με το κλίμα, τις αλλαγές και τις κρίσεις του, που θέλησα να καταγράψω εδώ. Το κείμενο που ακολουθεί προκύπτει από τις μακράς διάρκειας έρευνες που έκανα τα τελευταία χρόνια, αναζητώντας μια πειστική κατά το δυνατόν επικοινωνία των προτάσεών μας, στο πλαίσιο εκπόνησης των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) για λογαριασμό του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), σχετικά με τη σημασία της βιοποικιλότητας για τις ζωές μας και την αντιμετώπιση των πολλαπλών κρίσεων που βιώνουμε.

Η γνώμη μου είναι ότι η φύση είναι αυτή που διαμορφώνει το κλίμα! Η κλιματική αλλαγή είναι ένα σύμπτωμα της κακοδιαχείρισης των φυσικών οικοσυστημάτων (που δημιουργήθηκαν ώστε να περιλαμβάνουν και μας) κι όχι η αιτία της υποβάθμισής τους και της επακόλουθης μείωσης της βιοποικιλότητας κλπ. Ακολουθεί βεβαίως ένας φαύλος κύκλος, όπου η κλιματική αλλαγή επιδρά στη βιοποικιλότητα κ.ο.κ. Αντίστοιχο σύμπτωμα είναι και η αύξηση των συγκεντρώσεων του CO₂ στην ατμόσφαιρα. Δεν είναι η αιτία της όποιας αλλαγής του κλίματος ή κρίσης της ισορροπίας του. Η υπερθέρμανση της γης είναι άλλο ένα σύμπτωμα, είναι ο "πυρετός" της. Και μάλιστα σε μια πολύ ενδιαφέρουσα αντιστοιχία με τον τρόπο που λειτουργεί το σώμα μας, τον πυρετό αυτόν η γη δυσκολεύεται να τον ρίξει γιατί δεν μπορεί να αποβάλλει τη θερμότητά της "ιδρώνοντας" όπως παλιά, έχοντας χάσει περίπου το 50% της βλάστησης που είχε πριν 12.000 χρόνια, με αποτέλεσμα να μη δουλεύει η εξατμισοδιαπνοή, το σύστημα δηλαδή του δροσισμού της.

Η βασική και πιο σημαντική κρίση αυτή τη στιγμή είναι λοιπόν η οικολογική, αυτή βρίσκεται πίσω από όλες τις άλλες, είτε είναι κλιματικές, είτε οικονομικές, είτε είναι οι πόλεμοι, είτε η μετανάστευση!! Δεν μπορούμε πλέον εμείς οι βιολόγοι ειδικά, και οι εν γένει "οικολόγοι", να μην υποστηρίζουμε σθεναρά αυτό ακριβώς το τόσο κρίσιμο γεγονός!

Η ανάγκη αντιμετώπισης της κακοδιαχείρισης των οικοσυστημάτων στέκεται απέναντι στο κυρίαρχο και σκληρά αναγωγικό αφήγημα για το κλίμα, που κάνει το τόσο μεγάλο κι επικίνδυνο λάθος να θεωρεί ότι αποκλειστικός υπεύθυνος για την υπερθέρμανση είναι το CO₂, αγνοώντας τη συνθετότητα των διεργασιών που δημιούργησαν και καταφέρνουν ακόμα να διατηρούν τη ζωή στον πλανήτη μας. Και έτσι πράττοντας, ενισχύει τη διεθνή αδράνεια και επιταχύνει εδώ και χρόνια την κρίση. Δεν έχουμε παρά να αναλογιστούμε πόσα χρόνια έχουν περάσει από τον Keeling και τη δημοσίευση της περίφημης καμπύλης του το 1961, που παρουσιάζει τη σταθερή αυξητική τάση του CO₂, για να συνειδητοποιήσουμε πόσο πολύ έχουμε καθυστερήσει να λάβουμε ουσιαστικά μέτρα. Και αντί να πάμε με ρυθμό να αποκαταστήσουμε τα οικοσυστήματα για να κάμψουμε την κλιματική αλλαγή, επιλέξαμε στρατηγικά ως πολιτισμός να συνεχίσουμε να τα υποβαθμίζουμε στήνοντας παντού αυτή τη φορά, μια άλλη "εναλλακτική" ψευδώς πράσινη αποκαλούμενη τεχνολογία. Τις μεγάλες βιομηχανικές Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Είναι άλλωστε γνωστό ότι όταν επιλέγονται πολιτικές που βασίζονται σε αναγωγικές αναζητήσεις και όχι στη σύνθεσή τους σε μια ολιστική προσέγγιση, δημιουργούνται τέρατα. Αυτά ακριβώς για τα οποία ανησυχούμε πλέον σοβαρά κι έχουμε ξεσηκωθεί απ' άκρη σ΄άκρη στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Κι ο κόσμος έχει πεισθεί ότι μπορεί ελεύθερα να συνεχίσει να ζει υπερκαταναλώνοντας τους πόρους της γης, γιατί πιστεύει ότι δεν καταστρέφει – όπως του 'χουν πει - το κλίμα, γιατί η απαιτούμενη ενέργεια θα είναι πια πράσινη! Δυστυχώς μάλιστα, η άποψη αυτή είναι τόσο βαθιά και επιτήδεια πετυχημένη επικοινωνιακά, που δεν θα είναι διόλου εύκολο να αναστραφεί εγκαίρως. Όποιος αντιστέκεται στο ισχύον αφήγημα, αμέσως κρίνεται και χαρακτηρίζεται ως ψεκασμένος, λιγνιτολάγνος, εκπρόσωπος του λόμπυ των πετρελαίων (που παρεμπιπτόντως είναι συγκοινωνούν δοχείο με αυτό των ΑΠΕ, αφού οι ίδιοι πλέον έχουν και τα μεν και τις δε).

Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι είναι άλλο θέμα το πώς αναστρέφουμε τα ολοένα και καταστροφικότερα φαινόμενα της κλιματικής κρίσης, και άλλο το πώς κι από πού θα πρέπει να παράγουμε ενέργεια, πόση ενέργεια χρειαζόμαστε, πόση θα έχουμε διαθέσιμη στο μέλλον αν δεν θέλουμε να αυτο-εξοντωθούμε κλπ. Έχουμε πιστεύω μπλέξει δυο πράγματα που προφανώς σχετίζονται μεταξύ τους, το κλίμα και την ενέργεια, προσπαθώντας - μέσω αλλαγών στην τεχνολογία της παραγωγής ενέργειας - να αντιμετωπίσουμε την κρίση του κλίματος, βάζοντας και πάλι ως προτεραιότητα την οικονομία και όχι την οικολογία, που τελικά είναι αυτή που τα συνδέει. Κι όμως υπάρχουν παντού στον κόσμο εντυπωσιακά κι αποκαλυπτικά παραδείγματα όπου μέσω της αποκατάστασης των οικοσυστημάτων μεγάλων σε έκταση περιοχών, έχουν ανασχεθεί τα ακραία φαινόμενα της ξηρασίας, της πλημμύρας και των μεγαπυρκαγιών, ακόμα και το κλίμα έχει αποκατασταθεί, αλλά και η ίδια η οικονομία μέσω αναγεννητικών παραγωγικών πρακτικών.

Είναι τελικά όπως φαίνεται ολοένα και πιο καθαρά το νερό και οι κύκλοι του ο πιο κρίσιμος παράγοντας, το στοιχείο που περισσότερο από όλα διαμορφώνει το κλίμα. Η αποκατάσταση των υδρολογικών κύκλων και όλα αυτά που χρειάζονται για να συμβεί η αποκατάσταση αυτή, είναι ο βασικός στόχος που πρέπει να θέσουμε για να βγούμε από αυτή την πολυεπίπεδη κρίση στο πιο σύντομο χρονικό διάστημα! Ο αγώνας με τον άνθρακα φαίνεται πως έχει χαθεί, δεν υπάρχει πια χρόνος, ό,τι και να κάνουμε με το CO₂. Κι εκεί ακριβώς είναι που οι ΑΠΕ χειροτερεύουν ακόμα περισσότερο τα πράγματα, αφού επιβάλλουν νέες κατασκευές σε χώρους "παρθένους" αλλοιώνοντας περαιτέρω όση φυσική κάλυψη έχει απομείνει, όντας ένα είδος ιδιαίτερα βαριάς εκτός σχεδίου δόμησης, ακόμα και σε δάση και αναδασωτέες εκτάσεις!

Η διεθνής βιβλιογραφία είναι γεμάτη, όπως και το ίντερνετ από επιστημονικές δημοσιεύσεις και εφαρμογές. Υπάρχουν και ιδιαίτερα ποιοτικά ντοκυμαντέρ που επικοινωνούν το – προς το παρόν ακόμα – αισιόδοξο μήνυμα ότι εμείς οι άνθρωποι ως "keystone species" που είμαστε, διαθέτουμε τα μέσα για να διορθώσουμε την κατάσταση! Είμαστε δηλαδή "response-able" πέρα από "responsible", όπως λέει ο περίφημος Αυστραλός εδαφοβιολόγος - κλιματικός επιστήμων Walter Jehne! Οι τρέχουσες κι οι επόμενες γενιές θα χρειαστεί να εστιάσουν τις οικονομικές τους δραστηριότητες στην αποκατάσταση της ζημιάς που προκάλεσαν οι δικές μας προηγούμενες. Δεν υπάρχει πλέον η δυνατότητα να κάνουμε το λιγότερο κακό, χρειάζεται επειγόντως να ξεκινήσουμε τη μετάβαση προς έναν πολιτισμό που θα κάνει μόνο καλό!

Κλεισμένος τα τελευταία χρόνια εδώ στην ακρογωνιαία Πρέσπα, ως συντάκτης δυο από τις ΕΠΜ της Δυτικής και της Κεντρικής Μακεδονίας, προσπαθώ να συμβάλλω κι εγώ σε αυτή την αλλαγή παραδείγματος, επιθυμώντας να περάσει όλο αυτό το αφήγημα μέσα στο μεγάλο και σπουδαίο αυτό έργο για τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών της Ελλάδας τα επόμενα μπόλικα χρόνια. Δεν νομίζω όμως ότι θα καταστεί τελικά δυνατόν ούτε με αυτή τη μοναδική ευκαιρία για τη χώρα μας. Πολύ φοβάμαι ότι η διαχείριση του κλίματος θα παραμείνει και σε αυτή την περίπτωση ως κάτι που δεν θεωρείται ότι εξαρτάται άμεσα από την ορθολογική διαχείριση των παραγωγικών δραστηριοτήτων και του χώρου, μέσω της εκάστοτε επιλογής των χρήσεων γης. Ότι το "business as usual" και η εντελώς ανθρωποκεντρική ματιά θα επικρατήσουν για άλλη μια φορά ως το κυρίαρχο μοντέλο διαβίωσης, παρόλο που τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι διάφορες απόψεις του μη κυρίαρχου αφηγήματος για το κλίμα, δειλά – δειλά διεισδύουν στο κυρίαρχο. Θα ήταν υπέροχο να διοργανώναμε στην Ελλάδα ένα μεγάλο διεθνές συνέδριο με επιφανείς προσκεκλημένους από όλο τον κόσμο για να παρουσιαστούν και να δημοσιοποιηθούν όλα αυτά και στη χώρα μας. Είμαι προφανώς διαθέσιμος να συμβάλλω σε οποιαδήποτε σχετική πρωτοβουλία και δράση.

Ενδεικτικές Πηγές:

Bartsch, A., Balzter, H. and George, C. (2009) The influence of regional surface soil moisture anomalies on forest fires in Siberia observed from satellites. Environmental Research Letters, Volume 4, Number 4, 9 pp.

Bruce – Iri P. (2022) How Plants Cool and Heal the Climate: Finding Solutions Close to Home, Engagement Edge Books, Kensington, Whangārei, New Zealand, pp. 236 Climate Action Tai Tokerau (northlandclimatechange.org).

Jehne, W. (2018) Walter Jehne - Soil Carbon Sponge and the New Climate Solutions Biodiversity for a Livable Climate, Harvard University.

Jehne, W. (2018) The practical drawdown of 20 billion tonnes of carbon back into soils annually, to rehydrate bio-systems and safely cool climates, Regenerate Earth. Microsoft Word - Jehne W; Regenerate Earth as at 21 March 2018.docx (regenerate-earth.org)

Jehne, W. (2019) How hydrological processes naturally regulate and cool Earth’s climate, Regenerate Earth. Microsoft Word - Hydrological Cooling 7-19.docx (regenerate-earth.org)

Keeling, C.D. (1970) Is carbon dioxide from fossil fuel changing man's environment? Proceedings of the American Philosophical Society, 114, 10-17.

Kovác, M., Kravcík, M. (2023) Water for Climate Healing – A New Water Paradigm White Paper, Ministry of Agriculture and Rural Development of the Slovak Republic. Prepared for the UN 2023 Water Conference, March 22 -24, 2023, 20 pp.

Kravcík, M., Pokorný, J., Kohutiar, J., Kovác, M. & Tóth, E. (2007) Water for the Recovery of the Climate - A New Water Paradigm, Krupa Print, Žilina Slovakia, 94 pp.

Makarieva, A.M, Gorshkov, V.G. (2007) Biotic pump of atmospheric moisture as driver of the hydrological cycle on land. Hydrology and Earth System Sciences, 11, 1013-1033.

Millan, M. M. (2014) Extreme hydrometeorological events and climate change predictions in Europe. Journal of Hydrology, 518, 206-224.

Millan, M. M., Estrela, M.J., Sanz, M.J., Mantilla, E. Martin, M. Pastor, F., Salvador, R., Vallejo, R., Alonso, L., Ganogoiti, G., Ilardia, J.L., Navajo, M., Albizuri, A., Artinano, B., Ciccioli, P., Kallos, G., Carvalho, R.A., Andres, D., Hoff, A., Werhahn, J. & Seufert, G. (2005) Climatic Feedbacks and Desertification: The Mediterranean Model. Journal of Climate, 18, pp. 684-701.

Rodell, M., Barnoud, Α., ·Robertson, F. R., · Allan, R. P.,· Bellas‑Manley, A., · Bosilovich, M. G., · Chambers, D. , · Landerer, F., · Loomis, B., · Nerem, R. S., · O’Neill, M. M., · Wiese, D. & Seneviratne, S. (2024) An Abrupt Decline in Global Terrestrial Water Storage and Its Relationship with Sea Level Change. Surveys in Geophysics, Springer, pp. 28. https://doi.org/10.1007/s10712-024-09860-w

Schwarzer, S. (2019) Putting Carbon back where it belongs - the potential of carbon sequestration in the soil, UNEP Foresight Brief no. 013. https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/28453/Foresight013.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Schwarzer, S. (2021) Working with plants, soils and water to cool the climate and rehydrate Earth’s landscapes, UNEP Foresight Brief no. 025. https://wedocs.unep.org/bitstream/handle/20.500.11822/36619/FB025.pdf

Regenerating Life: How to cool the planet, feed the world, and live happily ever after.
A three-part documentary film by John Feldman (2023, 137 min, USA). https://hummingbirdfilms.com/regeneratinglife/